Gülşehir Genel Bilgi

İç Anadolu Bölgesi’nde, Nevşehir iline bağlı bir ilçe olan Gülşehir, batısında Aksaray ili Ortaköy ilçesi, güneydoğusunda Nevşehir il merkezi, doğusunda Avanos ilçesi, kuzeyinde de Mucur ve Hacıbektaş ilçeleri ile çevrilidir. Gülşehir, Kızılırmak Vadisi’nin iki yanında yer almakta olup, 850-1.250 m. yüksekliğindeki dalgalı bir arazide kurulmuştur. Kızılırmak Nehri ilçeyi doğu-batı doğrultusunda geçer ve Gülşehri yöresinde vadi tabanını genişleterek verimli bir ovaya dönüştürür. Kızılırmak’a ilçe içerisinde, kuzeyden ve güneyden yaz aylarında kuruyan akarsu kolları katılmaktadır. Ayrıca burada Açıksaray çevresinde ve Göreme Vadisi’ndekilere benzer Peribacaları denilen doğal oluşumlar bulunmaktadır. İlçede doğal göl olmayıp, Bölükören ve Yalıntaş Köylerinde birer sulama göleti bulunmaktadır. İl merkezine 19 km. uzaklıktaki ilçenin deniz seviyesinden yüksekliği 885 m.dir. Yüzölçümü 931 km2; toplam nüfusu da 31.664’tür.

İlçede Karasal iklim hüküm sürmekte olup, yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlı geçmektedir.

İlçenin ekonomisi tarım ve tarıma dayalı sanayii, hayvancılık ve turizme dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başlıcaları, buğday, arpa, şeker pancarı, patates, soğan, kavun ve karpuzdur. Yaygın bir biçimde bağcılık yapılmaktadır. Kızılırmak’ın çevresindeki ovada turfanda sebze yetiştirilir. Az miktarda çavdar, elma, armut ve baklagiller yetiştirilmektedir. Hayvancılıkta sığır ve koyun besiciliği yapılmaktadır. İlçenin belli başlı sanayi kuruluşları; şarap imalathaneleri ile un, tuğla ve kiremit fabrikalarıdır. Buradaki Kapa Tuzlası Türkiye kaya tuzu üretiminin önemli bir bölümünü karşılamaktadır.

Doğal oluşumlarından ötürü, ilçede turizm son yıllarda gelişme göstermiştir. Bunun yanı sıra Kızılırmak boyundaki mesire yerleri Gümüşkent İçmesi ilçenin turizm yönünden ilgi çeken yerlerindendir. İlçe topraklarında barit ve linyit yatakları bulunmaktadır.

Gülşehir’in ne zaman ve kimler tarafından kurulduğu konusunda yeterli bilgi bulunmamaktadır. Ancak ilçe merkezinin kuzeyindeki Civelek Köyü Mağarasında bulunan keramik ve küpler yörenin MÖ.7500-8000 yıllarında yerleşime sahne olduğunu göstermektedir. Ayrıca Ovaören, Gökçetoprak Köyünde Hitit Dönemine ait buluntularla karşılaşılmıştır. Bunlar Ovaören’de Büyük Kale ve Küçük Kale Mevkiileri, Gökçetoprak Köyündeki Hitit kaya yazıtlarıdır. Hititlerden sonra MÖ.900-800 yıllarında Frigler yöreye egemen olmuştur. Onlardan sonra Lydialılar, Medler, Kimmerler, Persler, Makedonyalılar, Romalılar ve Bizanslılar buraya hakim olmuşlardır. Bu arada Arap akınları da zaman zaman Kapadokya bölgesi ile birlikte Gülşehri de etkilemiştir.

Bizanslılar döneminde ismi Zoropassos olduğu sanılan Gülşehir, MS.III. ve VIII. Yüzyıllar arasında Kapadokya Hıristiyanlığın dini başkenti olmuştur. Ancak, VIII.yüzyıl sonunda Açıksaray rahiplerinin kiliselere resim yapmayı kabul etmemeleri üzerine bu konumunu kaybetmiştir.

Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra buraya Türkmen boyları akınlar düzenlemiş ve bu boylardan bazıları da yöreye yerleşmişlerdir. Kapadokya Bölgesi Danişmendlilerden sonra 1175’ten itibaren tamamen Selçukluların eline geçmiştir. Selçuklular Zoropassos olan ilçenin adını Arapsun olarak değiştirmişlerdir. XIV.-XV.yüzyıllarda burası Anadolu’nun önde gelen ilim merkezlerinden birisi olmuştur. Mengücekoğulları 1212 yılında yöreye hakim olmuş, Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat ismini Gülşehir olarak değiştirmiştir. Selçuklu Devleti’nin 1308’de yıkılmasından sonra İlhanlılar, Eretnaoğulları, Kadı Burhanettin ve Karamanoğullarının hakimiyetine giren yöre, Yavuz Sultan Selim tarafından 1515’ de Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Osmanlılar döneminde, Sultan I.Abdülhamit’in sadrazamı Karavezir Seyyit Mehmet Paşa Nevşehirli olduğundan buraya birtakım yatırımlar yapmıştır. Bunların başında cami, mektep, medrese, kütüphane, han, hamam ve altı adet çeşme yaptırmıştır. Karavezir Seyyit Mehmet Paşa’nın ölümünden sonra yeniden Arapsun olarak anılmış ve bu durum 1947 yılında Gülşehir oluncaya kadar devam etmiştir.

XIX.yüzyıl sonlarında Konya Vilayetinin Niğde sancağına bağlı kaza merkezi idi. Nevşehir 1954 yılında il olunca Gülşehir de Niğde’den ayrılarak Nevşehir’e bağlı ilçe yapılmıştır.

İlçede günümüze gelebilen eserler arasında...

 

Gülşehir, Nevşehir

Nevşehir'e 20 km. uzaklıkta, Kızılırmak'ın güney kenarında yeralan antik adı Zoropassos olan Gülşehir´in eski adı ise Arapsundur. Damat İbrahim Paşa'nın Nevşehir'e yaptığı imari, bir başka Osmanlı Sadrazamı Karavezir Mehmet Seyyid Paşa da Gülşehir'e yapmış 30 haneli Gülşehir'i bir külliye ile donatmıştır. Külliye cami, medrese ve çesmeden oluşmaktadır. Açıksaray ören yeri Nevşehir-Gülşehir yolu üzerinde, Gülşehir'e 3 km uzaklıktaki Açıksaray ören yeri, tüf kayalar içine oyulmuş sayısız mekanları, Roma Dönemi kaya mezarları, 9. ve 10. yüzyıla tarihlenen kaya kiliseleri ile önemli bir piskoposluk merkeziydi. Halk arasında Haci Bektas Veli Mescidi olarak adlandırılan mekanın mihrabının günümüze kadar korunmuş bir İslami yapı olması açısından dikkat çekmektedir. Kareye yakın planlı mescidin batı kesiminde yüksekçe nişler yeralmaktadır. Bu ören yerinde bulunan mantar biçimindeki peribacalarının benzeri yoktur.

Aziz Jean (Saint Jean Church: Hz. İsanın 12 havarisinden birisidir) Kilisesi Gülşehir'in hemen girişinde yer alan ve iki katlı olan Aziz Jean Kilisesi'nin alt katında kilise, şarap mahzenleri, mezarlar, su kanalı ve görevlilere ait mekanlar, üst katında ise İncil'den alınmış sahnelerle süslenmiş bir diğer kilise yer almaktadır. Alt kata ait kilise, tek apsisli, haç planlı, haç kolları, beşik tonozludur. Merkezi kubbesi çökmüştür. Süsleme açısından direk ana kaya üzerine kırmızı asi boyası ile stilize hayvan, geometrik ve haç tasvirleri resmedilmiştir. Üst kattaki kilise ise tek apsisli ve beşik tonozludur. Ana apsisteki resimlerin dışında oldukça iyi korunmuş olan [kilise] siyah bir is tabakası ile kaplıydı. Kilise restorasyonu ve konservasyonu 1995 yılında Restoratör Rıdvan İşler tarafından yapıldıktan sonra bugünkü haline gelmiştir.

 

________________________________________________